پزشکی در هزاره ها

انسان از وقتی که اندیشه راپشتیبان خود قرار داد و به خرد ناب روی آورد به چاره جویی بیماریها در خویشتن و حیوانات اهلی شده پرداخت. این آغاز پزشکی است که همراه با آغاز تفکر بشر است . در این مقاله به ذکر چند کشف بزرگ پزشکی بویژه در هزاره دوم میلادی پرداخته و آرزوهایی را برای هزاره سوم بیان میکنیم. مهمترین بنیان پزشکی کهن جهان در نیمه دوم هزاره پیش از میلاد تا ابتدای ربع آخر هزاره دوم میلادی ، نظریات چهار مایه (اخلاط) و چهار سرشت که بوسیله بقراط (460-375 پیش از میلاد) و بعدها جالینوس (201-131 م ) بیان شد و بعدها توسط ابن سینا به خوبی تشریح شد و پزشکی جهان را زیر سلطه خود گرفت. نجیب الدین سمرقندی،پزشک بندگی ایرانی (فوت 618 ه.ق/1221 م ) اولین کسی که به این گونه نظریات توجه نداشت. از قرن هجدهم به بعد خصوصاً با پژوهشهای ارزنده لوئی پاستور(ف 1895) و تعیین رابطه علت و معلولی بین بیماریها و میکروبها نظریات ارکانی و مزاجی ، منسوخ شد. ابن نفیس قرشی(687 ه.ق / 1288 م) پزشک ایرانی الاصل کاشف اصلی گردش کوچک خون است و همین کشف بزرگ را میخائیل سروتوس در 1520 م عیناً در ارش بیان نمود. ابن القف کترکی (685/1336 م) جراح بزرگ مسیحی اردنی مویرگهای خونی راکشف کرد و مالپیگی (1694) با استفاده از میکروسکوپ همان کار را بیان کرد. محمدبن زکریای رازی (313 ه.ق /925 م) برای اولین بار در جهان در زمینه بیماریهای عفونی نظریه تخمیری را بیان کرد و هزار سال بعد پاستور نظریه اصلی میکروبی را به خوبی بیان کرد . البته قبلاً لیدن هوک(1723 م) با میکروسکوپ ساده خود میکروبها و یاخته های خونی را کشف کرده بود. اسپالانزانی و پاستور تولید مثل خودبخودی را مطرود شناختند و این سد راه علم را شکستند . تحقیقات پاستور و ربرت کخ (1910) بسیاری از باکتریهای بیماریزا را شناختند و علم میکروب شناسی و ویروس شناسی پایه گذاری شد. محمدبن زکریای رازی کاشف آلرژی است و ابوعلی سینا(428ه.ق / 1037 م) در کتاب قانون نظریه ای را درباره درمان هارگزیدگان بیان کرد که به نوعی نظریه واکسیناسیون است . ابوریحان بیرونی (440 ه.ق /1048 م) به نوعی فرضیه تولید پادتن را بیان کرد . ادوارد جنر در 1789 م/1213ه.ق بوسیله تلقیح آبله کاری،انسان را در برابر آبله ایمن کرد و پاستور پس از کشف تأثیر باکتریهای تخفیف حدت یافته در ایجاد ایمنی ، این شیوه را واکسیناسیون نامید . کابات و تیزلیوس حدود 900 سال پس از مرگ بیرونی ، پادتنها را به طور بنیانی کشف کردند دانش ایمنی پایه ای محکم از بیولوژی مولکولی گرفت و همه ساله جان عزیز دهها میلیون نفر را نجات میدهد.سرانجام ، فلمینگ در اواخر نیمه اول قرن بیستم پنی سیلین را کشف کرد و در پی آن آنتی بیوتیکها یکی پس از دیگری شناخته شدند و آرزوی هزاران ساله بشر برای سرکوب بیماریهای واگیر به آستانه تحقق رسید ولی مقاومتهای میکروبی در این کار ، خلل ایجاد کرد . در قرن بیستم بنیانهای ژنتیک در باکتریها و سایر موجودات شناخته شد و DNA به عنوان محل خاص سرشتی (ژنتیک) مشخص شد. مهندسی ژنتیک شیوه نوینی است که جهان دانش را دگرگون کرد و نتایج شگرفتر آن در هزاره سوم در انتظار بشر است. AIDS در اوخر قرن بیستم شناخته شد و روزبروز قربانیهای بیشتری می گیرد تا در هزاره سوم چه کند. بیماریهای حیوانی نیز در سده های نوزدهم و بیستم بهتر شناخته شد و در بسیاری از نقاط جهان برخی از آنها را تحت کنترل درآوردند و برخی را ریشه کن کردند،اما هنوز در جهان سوم از گزند آنها در امان نیستیم. هیچکس نمیداند سرنوشت جهان در این هزاره جدید چه خواهد شد . اما اتکاء به دانش و وارستگی نویدهای خوبی برای بشر میدهد. با آهنگ سریع فن آوریهای جدید،در زمینه های زیستی و صنعتی ، جهان سوم روزبه روز وابسته تر میشود. باید به خود آئیم و با کسب دانشهای جدید به طور بنیانی ، کوشش فراوان و کم کردن اتکاء به منابع زیرزمینی هویت جهان ، ملی و علمی خویش را زنده نگه داریم.